کاخ گلستان تهران : نماد زیبایی قاجاری

قدمت کاخ گلستان به زمان سلطنت شاه طهماسب اول صفوی بازمیگردد و از چند کاخ و عمارت جداگانه ساخته شده که مهم ترین آنان در زمان قاجاریه تشکیل شده و به عنوان محل سکونت شاهان قاجار مورد استعمال بوده است . کاخ گلستان مسکن پادشاهانی چون آغا محمد‌خان قاجار , فتحعلیشاه قاجار , ناصرالدین‌شاه قاجار و مظفرالدین شاه قاجار بوده و دیگر پادشاهان قاجار و پهلوی بیشتر زمان ها در بقیه کاخ‌ های واقع در تهران اقامت داشته‌ اند . کاخ گلستان در سی و هفتمین اجلاس هر ساله کمیته میراث جهانی اداره یونسکو در پنوم پن , پایتخت کامبوج , در فهرست آثار جهانی به ثبت رسید .
کاخ گلستان مجموعه‌ ای از بناهاست که در میدان ارگ تهران واقع شده‌است . بناهای این کاخ در زمانهای متفاوت ساخته شده‌ اند . اسم آن از سالن گلستان بنا شده در عمارت خروجی گرفته شده‌ است . کاخ گلستان در سی و هفتمین اجلاس هر ساله کمیته به جا مانده جهانی اداره یونسکو در پنوم پن , پایتخت کامبوج , در فهرست اثر ها جهانی به ثبت رسید . این اثر شانزدهمین اثر اهل ایران است که در فهرست ارثیه جهانی یونسکو جای می گیرد . کاخ گلستان فضایی از ارگ سلطنتی تاریخی بوده است .
ناصر نجمی در کتاب «طهران در عهد ناصری» می‌ نویسد که وجه تسمیه آن به دلیل قرار گرفتن و محصور‌شدن در گلشن یا این که گلستانی بوده که پیرامون آن باغچه‌ هایی قرار داشته و خیابان‌ های دراز و مشجری بود که در کنار آنان درختان چنار و سرو سر به اسمان کشیده وجود داشتند .

تاریخچه

به امر پاد شاه طهماسب صفوی , بارویی به ارتفاع یک فرسخ بدور تهران کشیده شد . بعداز وی سلطان عباس دوم صفوی در قسمت شمالی حصار , چهار باغ و چنارستانی احداث کرد که بعد ها دیوار بلندی گرد آن بنا شد و عمارت پایگاه سلطنتی را در درون آن ساختند .
با به قدرت‌ وصال دودمان قاجار , کاخ گلستان محل سکونت شاهان قاجار شد . مظفرالدین شاه قاجار در «عمارت بادگیر» کاخ گلستان تاجگذاری کرد .
با برچیده شدن دودمان قاجار بوسیله رضاشاه , کاخ گلستان دچار تحولات اصلی شد . رضاشاه در «ایوان تخت مرمر» تاجگذاری کرد , اما محل زندگی خویش را به سعدآباد منتقل نمود و بعد در دوران محمد رضا فرمانروا پهلوی , محل زندگی و دفترکار شاه به نیاوران منتقل شد و گروه گلستان به موزه و جزء آن به محل پذیرایی از میهمانان عالی‌ رتبه خارجی اختصاص یافت .
در سال ۱۳۴۵ شمسی , مراسم تاجگذاری محمدرضا پهلوی در «تالار سلام» کاخ گلستان برگزار شد .

بناهای موجود درکاخ گلستان :

شمس العماره

شمس العماره یکی از بناهای تاریخی تهران , مرتبط با دورهٔ قاجار و از شاخص‌ ترین بناهای کاخ گلستان و برجسته‌ ترین ساختمان ضلع شرقی مجموعه کاخ گلستان است که فعالیت ساخت آن از سال ۱۲۴۴ تا ۱۲۴۶ به طول انجامید که تاریخ بنای آنرا ( ۱۲۸۴ قمری ) را بحساب جمل «کاخ شاهنشاه» می‌ نامند . دلیل پررنگ بودن این سازه , بلندی , تزیینات و طراحی آن است .
این سازه شاخص ترین بنای کاخ گلستان و ممتاز ترین ساختمان ضلع شرقی مجموعه است . گویا ناصرالدین شاه پیشین از مسافرت به اروپا و بر اثر دیدن تصاویر سازه های فرنگستان , تمایل مییابد بنایی مرتفع , مثل آن ها در پایتخت خویش تولید کند تا از بالای آن بتواند به همراه درباریان چشم انداز شهر و دورنمای اطراف را مشاهده نماید .
شمس‌ العماره دارنده پنج طبقه و ۳۵ متر طول است که در طول ساخت بلندترین ساختمان آن زمان در تهران بوده است و اولین ساختمانی بود که از فلز در سازهٔ آن به کارگیری کرده‌ اند . کلیهٔ ستون‌ های طبقات بالا و حفاظ‌ ها چدنی میباشند .
پیش از ساخته شدن سردر باغ ملی , این ساختمان به عنوان نشانه شهر تهران شناخته می‌ شد .

ایوان تخت مرمر

حیاط تخت مرمر از بناهای مرتبط با دوران سلطنت آغا محمدخان قاجار بوده و مراسم تاجگذاری او هم در این جا برگزار شده‌است . گفته می‌ شود قدمت برخی قسمت‌ های این بخش که از بناهای زمان زندیه است از دیگر قسمت‌ های کاخ گلستان قدیمی‌ تر است .
تراس تخت مرمر محل جلوس فتحعلیشاه قاجار بوده و بیشتر فرمان‌ های خود را هم از این مکان صادر نموده است . وی سال 1221 هجری قمری به سنگ‌ تراشان مشهور اصفهان فرمان می‌ دهد از سنگ مرمر زردرنگ یزد تختی بسازند که مدام میانه تراس باقی بماند . این تخت از 65 قطعه مرمر بزرگ و کوچک تشکیل‌شده و به وسیله میرزا بابای شیرازی نقاش باشی پباده سازی شده و استاد محمد ابراهیم اصفهانی , سرپرستی حجاری آن را به عهده داشته است .

سالن عاج یا سفره‌خانه

این سالن آخرین‌ بار در زمان ناصرالدین فرمانروا شاهد تغییرات ظاهری شد و به محل حفظ هدایای پادشاهان فرنگی اختصاص پیدا کرد و ابعاد در د‌وا‌زدهمی سال سلطنت رضاشاه پهلوی محل مهمانی مدعوین فرنگی شد . یک نگارگری آبرنگ که بوسیله محمودخان ملک‌ الشعرا کشیده شده در کاخ گلستان وجود دارد که نمای خارجی تالار عاج یا این که سفره‌ منزل را قبلی از نوسازی نشان می‌دهد .

تالار سلام

این سالن در ضلع شمالی کاخ گلستان جای دارد و به صورت بی واسطه زیر نظر ناصرالدین شاه قاجار بنا شده‌است . او بعداز نخستین سفر خود به اروپا که در سال ۱۲۹۰ هجری صورت گرفت , با دیدن موزه‌ ها و گالری‌ های بزرگ در کشورهای غربی تصمیم گرفت موزه‌ ای شبیه موزه‌ های اروپا در ارگ شاهی سازه نماید . به همین دلیل هم عمارت خروجی ارگ را خراب کرد و در سمت شمال غربی و در مجاورت سالن عاج , بناهایی ساخت که کاخ گلستان تازه اسم گرفت که سالن آینه , سرسرا و اتاق موزه از جمله این بناها می باشند و توسط حاج ابوالحسن معمارباشی مشهور به صنیع‌ الملک ساخته شده‌ اند .
این سالن در زمان سلطنت پهلوی به منظور تشریفات رسمی مورد استفاده قرار داشته و تاجگذاری محمدرضا شاه هم در این جا برگزار شده‌است .

سالن آینه

تالار آینه جایگاهی وسیع و چهارگوش است که سقف و دیوارهای آن آینه و بلورکاری شده و شهرت اکثر آن علاوه بر تزئینات آن , بیشتر به دلیل نقاشی معروف کمال‌ الملک غفاری است که سال ۱۳۰۹ هجری قمری از این سالن ترسیم کرده و اکنون هم در کاخ گلستان در معرض نمایش جای دارد .
همینطور تخت طاووس که بوسیله نادرشاه افشار به جمهوری اسلامی ایران آورده شده بوده هم در‌این سالن قرار داشته که پوشش فرنگی آن از طلا بوده و سنگ‌ های قیمتی متعددی روی آن فعالیت شده بوده که بعضا از زمردهای آن حجم فوق‌ العاده زیادی داشته‌ اند . بر بالای پشتی این تخت , خورشیدی از برلیان و در کنار آن هم دو طاووس از برلیان خودنمایی می‌ کرده و ابعاد به موزه جواهرات انتقال پیدا می‌ نماید .

خلوت کریم‌خانی

خلوت کریم‌ خانی یا جلوخان سال ۱۱۷۳ هجری قمری احداث شده‌است . در کناره شمال غربی محوطه کاخ گلستان و دیوار به دیوار تالار سلام , به صورت یک تراس سه‌ دهنه سرپوشیده موجود هست و همانطور که از اسم آن معلوم است مربوط به دوران سلطنت کریم‌ خان زند می‌ شود .
این سازه جزو اندرون منزل کریمخان زند به شمار می‌ رفته و در میانه آن هم حوضی کوچک وجود داشته که آب قنات شاهی از آبنمای آن خارج می‌ آمده و در گلشن سرازیر می‌ شده‌است .
درین محل هم یک تخت مرمر جای دارد که دوچندان کوچکتر و ساده‌ تر از تخت مرمر مهم است . خلوت کریمخانی یا این که جلوخان , رویکرد عبور از اندرون و گلشن گلستان به دیوانخانه و سالن تخت مرمر بوده , اما در زمان ناصرالدین فرمانروا که بنای تازه سالن درود ساخته میشود , قسمت اعظم آن تخریب شده و به باعث تغییر وضع ساختمانها , این معبر مسدود میشود .
این مکان جزء کاخ گلستان است که ناصرالدین شاه علاقه زیادی به آن داشته و اغلب زمان ها در آنجا خلوت میکرده و به قلیان کشیدن می‌ پرداخته است .